بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ڕێبازی کلاسیزم

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

ڕێبازی کلاسیزم

[دەستکاری]

یەکێکە لە دیارترین ڕێبازە ئەدەبیەکان، لە سەدەی ١٦دا لە ئیتالیا سەری ھەلداو لە سەدەی ١٧دا لە فەرەنسا پەرەی سەند. ھۆکاری دروستبوونی دەگەرێتەوە بۆ شۆرشی فەرەنسا لە مەیدانی ئەدەب و ھونەردا. ئەدەبیاتی ڕیالیزم لەسەر بنەمای زیندووکردنەوە و لاسای کردنەوەی ئەدەبیاتی کۆنی یۆنانی و ڕۆمانی دروست بووە، ھاوکات چەرخی ڕێسناسیش ھۆکارێکی بەھێز بووە بۆ گەشەپێدان و بلاوبونەوە و زاڵ بوونی ئەدەبەکە. بە گشتی کاری لەسەر زیندووکردنەوەی شاکارەکانی (ئەفلاطون و ئەرستۆ و ھۆراس و سۆفۆکلیس و ئەرستۆڤانی یۆنانی) دەکرد کە ماوەیەکی زۆر لەلایەن کلێساوە قەدەغە کرابوون بە بیانووی ئەوەی دژ بە مەسیحییەتە.

وشەی کلاسیزم

[دەستکاری]

زۆر بیرورا ھەیە دەربارەی سەرەتاکانی ئەو وشەیە لە دیارترینیان

[دەستکاری]
  1. وشەی کلاسیزم لە بنچینەدا لە وشەی (کلاسیس - classis)ی لاتینییەوە ھاتووە کە لە سەرەتادا بە مانای (کەشتیگەل) ھاتووە و دواتر مانای وشەکە گۆراوە بۆ (پۆل).
  2. وشەی کلاسیزم لە وشەی (classicus)ی چین و توێژەکانەوە وەرگیراوە و دواتر واتایەکی خوازەی وەرگرتووە بۆ ئەدەب.

مێژووی بەکارھێنانی ئەم وشەیە

[دەستکاری]

یەکەم کەس کە زاراوەی کلاسی بەکارھێناوە نووسەرێکی ڕۆمانی بووە بە ناوی (ئولوس جیلوس) لە سەدەی دووەمی زایینی بۆ جیاکردنەوەی ئەدەب.

خەسڵەتەکانی بریتیبوون لە

[دەستکاری]
  1. عەقل
  2. لاسای کردنەوەی سروشت
  3. لاسای کردنەوەی پێشینان
  4. زمان
  5. یاسای سێ یەکێتی

پرەنسیپەکانی ڕێبازی کلاسیزم

[دەستکاری]

١- لاسای ئەدەبیاتی کۆن دەکاتەوە: چەشە لە ئەدەبیاتی یۆنانی و لاتینی وەردەگرێت ئەمەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کو نووسەرانی سەدەی ١٧ھەم ھەمیشە چاویان لەوە بووە کە جۆرە ئەدەبێکی وا بھێنە کایەوە کە لە بەھێزیدا شان بات لە شانی ئەدەبیاتی کۆن.

٢- ئەم جۆرە ئەدەبە زادەی ئەقڵە: کلاسیزم ھەمیشە ھەولی گەیشتن بە ڕاستییە گشتییەکان دەدات، لە بەر ئەم ھۆیەش بەشی زۆری کلاسیزم لە ئەدەبدا بەرھەمی شانۆگەری بووە.

٣- گرنگیدان بە زمان: ئەدەبیاتی کلاسیزم ڕێزێکی زۆر لە بنەما و بنچینەکانی زمان دەگرێت. کلاسیزم ھەمیشە چاو دەبرێتە جوانی و ڕەسەنایەتی زمانەکە.

٤- ڕون و ئاشکرای لە دەربرێن: یەکێک لە گرنگترین بنەمای ئەدەبیاتی کلاسیزم ڕونی و ئاشکرایییە، لەم بارەیەوە ڕەخنەگری فەرەنسی (بوالۆ) باوەری وایە ھەر شتێک بە ڕوونی ھەستی پێبکرێت دەکرێت بە ڕونیش دەرببرێت. کلاسیزمەکان بروایان وایە ھەر نارونییەک لە ئەدەبدا دەگەرێتەوە بۆ نارونی لە بیر و ئەقلی نووسەرەکە دەسەلات نەشکاندنی بەسەر بابەتەکەدا.

٥- لاسای کردنەوەی سروشت: کلاسیزم لە ئەدەبدا بە لاسای کردنەوەی سروشت دا دەنرێت.

٦- خۆ بەکەم زانین: کلاسیزمەکان دەبێت خۆیان بە کەم بزانن لە چاو ئەدیبەکانی پێش خۆیان.

٧- فێربوون لە ئەدبێکی کۆن: داواکردن لە شاعیران و ئادیبانی پێش خۆیان بۆ فێربوونی دەستوورەکانی کۆن (یۆنانی و ڕۆمانی).

٨- دەرنەبرینی ھەستی تاکەکەسی: نووسەر نەبێت ھەستی خۆی زال کات بەسەر بابەتەکەیا بەلکو گۆزارشت لەو بیر و ڕایە بکات کە لە کۆمەلدا بەسەندە.

٩- گرینگیدان بە پاکی و بێگەردی بابەتەکە: واتا ئەگەر نووسەر بابەتەکەی کۆمیدی بێت دەبێت ھەتا کۆتای ھەر لەسەر کۆمیدیا بروات وەگەر بابەتەکە ترژیدیا بوو دەبێت تا کۆتایی بابەتەکە تراژیدی بێت.

سەرچاوەکان:[١][٢]

سەرچاوەکان

  1. ^ ڕێبازە ئەدەبییەکان (پۆلی دەیەمی دواناوەندی)
  2. ^ زمان و ئەدەبی کوردی (پۆلی یازدەهەمی دواناوەندی)