Jump to content

Կենտրոնական նյարդային համակարգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կենտրոնական նյարդային համակարգ
Տեսակօրգանի տիպ և անատոմիական կառուցվածքների դաս
ԵնթադասՆյարդային համակարգ, organ with organ cavity?[1] և անհատական ​​անատոմիական կառուցվածք
Մասն էՆյարդային համակարգ[2]
Կազմված էգլխուղեղ[3], Ողնուղեղ[3], ուղեղային թաղանթներ[3] և ուղեղաբուն
Անատոմիական
կառուցվածքի զարգացում
central nervous system development?
MeSHA08.186
Foundational Model of Anatomy55675
Terminologia Anatomica 98A14.1.00.001
Նկարագրված էԲրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան
 Central nervous system Վիքիպահեստում

Կենտրոնական նյարդային համակարգը (ԿՆՀ) կենդանիների նյարդային համակարգի հիմնական մասն է, որը կազմված է նեյրոններից և նեյրոնների ելուններից։ Անողնաշարավորների մեծամասնության մոտ կենտրոնական նյարդային համակարգը ներկայացված է միմյանց հետ սերտորեն կապված նյարդային հանգույցներով (գանգլիաներ), իսկ ողնաշարավորների (այդ թվում մարդու) մոտ՝ ողնուղեղով և գլխուղեղով։

ԿՆՀ-ի գլխավոր դերը բարձր մասնագիտացություն ունեցող պարզ և բարդ պատասխան ռեակցիաների իրականացումն է, որոնք ստացել են ռեֆլեքս անվանումը։ Ռեֆլեքսը օրգանիզմի պատասխան ռեակցիան է արտաքին կամ ներքին ազդեցություններին, որն իրականանում է նյարդային համակարգի մասնակցությամբ։ Բարձրակարգ կենդանիների և մարդու մոտ ԿՆՀ-ի ավելի ցածրակարգ և միջին բաժինները՝ ողնուղեղը, երկարավուն ուղեղը, միջին ուղեղը, միջանկյալ ուղեղը և ուղեղիկը, կարգավորում են առանձին օրգանների և օրգան համակարգերի աշխատանքը, ապահովում վերջիններիս միջև գոյություն ունեցող կապերը՝ ապահովելով օրգանիզմի ամբողջականությունը։ ԿՆՀ-ի բարձրագույն բաժինը՝ մեծ կիսագնդերի կեղևը և դրան մոտ գտնվող մերձկեղևային գոյացությունները՝ հիմնականում կարգավորում են օրգանիզմի և արտաքին միջավայրի միջև գոյություն ունեցող բարդ փոխհարաբերությունները։

ԿՆՀ-ն օրգանների և հյուսվածքների հետ կապվում է ծայրամասային նյարդային համակարգի միջոցով (ԾՆՀ)։

Գորշ և սպիտակ նյութ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխուղեղի կտրվածքի վրա երևում է, որ այն կազմված է սպիտակ և գորշ նյութերից։ Գորշ նյութը գոյանում է նյարդային բջիջների մարմնի կուտակումից (և նրանց մարմնից դուրս եկող ելունների սկզբնական բաժիններից)։ Գորշ նյութի առանձին սահմանափակ կուտակումները կոչվում են կորիզներ։ Սպիտակ նյութը գոյանում է միելինային թաղանթով պատված նյարդաթելերից։ Գլխուղեղում և ողնուղեղում նյարդաթելերը կազմում են հաղորդչական ուղիներ, որոնք կապում են ԿՆՀ-ի տարբեր բաժիններ և տարբեր կորիզներ միմյանց հետ։

Գլխուղեղը տեղադրված է գանգի խոռոչում, նրա զանգվածը տատանվում է 1300-1400 գ սահմաններում։ Առանձին դեպքերում այն կարող է ունենալ 1100-2000 գ զանգված։ Գլխուղեղից հեռանում են 12 զույգ գանգուղեղային նյարդեր, որոնցից է ներքին օրգանների աշխատանքը կարգավորող թափառող նյարդը։ Մարդու գլխուղեղը սաղմնային շրջանում ու կյանքի առաջին տարիներին ուժգին աճում է և 20 տարեկան հասակում հասնում է իր վերջնական մեծությանը։ Գլխուղեղում նեյրոնների մարմիններն առաջացնում են գորշ նյութ, որը գտնվում է ինչպես գլխուղեղի մակերեսին՝ ձևավորելով կեղև, այնպես էլ գլխուղեղի ներսում՝ սպիտակ նյութի մեջ, կորիզների ձևով։ Սպիտակ նյութը կազմված է նեյրոնների երկար ելուստներից։ Գլխուղեղը կազմված է հետևյալ բաժիններից՝ երկարավուն ուղեղ, կամուրջ, միջին ուղեղ, միջանկյալ ուղեղ, ուղեղիկ և մեծ կիսագնդեր (ծայրային ուղեղ)։ Երկարավուն ուղեղը, կամուրջը, միջին և միջանկյալ ուղեղը կազմում են ուղեղաբունը։

Ողնուղեղ (լատին․՝ medulla spinalis) չափահասների ողնուղեղը տեղավորված է ողնաշարի խողովակում և առջևից հետ տափակացած մի երկար գլանաձև մարմին է (տղամարդկանց մոտ 45 սմ, կանանց մոտ՝ 41-42սմ), որը դեպի վեր (գլխի ուղղությամբ) անմիջապես փոխվում է երկարավուն ուղեղի, իսկ ներքևում (պոչի ուղղությամբ)՝ գոտկային II ողնի մակարդակում վերջանում է սրածայր ուղեղային կոնով (conus medullaris)։ Այս փաստի գիտենալը ունի գործնական նշանակություն (որպեսզի ողնուղեղային հեղուկ վերցնելու կամ ողնուղեղի անզգայացման նպատակով գոտկային պունկցիայի ժամանակ ողնուղեղը չվնասեն, հարկավոր է ներարկիչի ասեղը մտցնել III և IV ողների փուշ ելունների արանքը)։

Ողնուղեղը կազմված է գորշ նյութից, որը պարունակում է նյարդային բջիջներ, և սպիտակ նյութից, որը կազմված է միելինապատ նյարդաթելերից։

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Է. Ի. Բորզյակ, Ե. Ա. Դոբրովոլսկայա, Վ. Ս. Ռևազով, Մ. Ռ. Սապին - Մարդու անատոմիա, Եր., Լույս, 1992 թ., 2 հատորով
  2. Մ. Գ. Պրիվեսի խմբ. Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք, Եր., Լույս, 1992 թ., 2 հատորով

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]