Fara í innihald

Palaú

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
(Endurbeint frá Palá)
Palaú
Beluu er a Belau
Fáni Palaú Skjaldarmerki Palaú
Fáni Skjaldarmerki
Þjóðsöngur:
Belau rekid
Staðsetning Palaú
Höfuðborg Ngerulmud
Opinbert tungumál enska, palaúíska
Stjórnarfar Lýðveldi

Forseti Surangel Whipps Jr.
Sjálfstæði
 • Stofnun lýðveldis 1. janúar 1981 
 • Samningur um frjálst samband við Bandaríkin 1. október, 1994 
Flatarmál
 • Samtals
 • Vatn (%)
179. sæti
459 km²
~0
Mannfjöldi
 • Samtals (2018)
 • Þéttleiki byggðar
224. sæti
17.907
46,7/km²
VLF (KMJ) áætl. 2018
 • Samtals 0,3 millj. dala (192. sæti)
 • Á mann 16.296 dalir (81. sæti)
VÞL (2019) 0.826 (50. sæti)
Gjaldmiðill bandaríkjadalur
Tímabelti UTC+9
Þjóðarlén .pw
Landsnúmer +680

Palaú (palaúíska: Beluu er a Belau) er eyríki í Kyrrahafi, um 500 km austan við Filippseyjar. Palaú er hluti af Míkrónesíu og nær yfir um 250 eyjar sem mynda vesturhluta Karlseyja. Fjölmennasta eyjan er Koror en höfuðborgin, Ngerulmud, er á eyjunni Babeldaob. Landhelgi eyjanna liggur að landhelgi Indónesíu, Filippseyja og Míkrónesíu.

Fólk frá Filippseyjum tók að setjast að á eyjunum fyrir um 3000 árum. Evrópumenn komu þangað fyrst á 18. öld. Eyjarnar voru hluti af Spænsku Austur-Indíum til 1885. Eftir ósigur Spánar í stríði Spánar og Bandaríkjanna 1898 seldu Spánverjar þær til Þýskalands þar sem þær urðu hluti af Þýsku Nýju-Gíneu. Japanir lögðu eyjarnar undir sig í fyrri heimsstyrjöld. Í síðari heimsstyrjöld lögðu Bandaríkjamenn þær undir sig. Eyjarnar voru síðan í umsjá Bandaríkjanna til ársins 1994 þegar þær fengu sjálfstæði í frjálsu sambandi við Bandaríkin.

Efnahagur Palaú byggist aðallega á ferðaþjónustu, sjálfsþurftarbúskap og fiskveiðum. Ríkið er mjög háð fjárhagsaðstoð frá Bandaríkjunum. Bandaríkjadalur er opinber gjaldmiðill eyjanna. Flestir íbúa eru Míkrónesar, Melanesar eða Ástrónesar, en stórir hópar af filippeyskum og japönskum uppruna búa einnig á eyjunum. Enska og palaúíska (sunda-súlavesímál) eru opinber tungumál en japanska, sonsorolíska og tobíska eru opinberlega viðurkennd sem staðbundin tungumál.

Stjórnmál

[breyta | breyta frumkóða]

Palaú er lýðveldi þar sem forseti Palaú er bæði þjóðhöfðingi og stjórnarleiðtogi. Ríkisstjórnin fer með framkvæmdavald, en löggjafarvaldið skiptist milli ríkisstjórnarinnar og þjóðþings Palaú. Dómsvaldið er aðskilið frá framkvæmda- og löggjafarvaldi. Stjórnarskrá Palaú er frá 1981.

Ríkisstjórnir Bandaríkjanna og Palaú gerðu með sér samkomulag um frjálsa aðild árið 1986, svipað þeim sem Bandaríkin gerðu við Míkrónesíu og Marshall-eyjar. Samkomulagið gekk í gildi árið 1994 og við það hætti Palaú að vera verndarríki og varð að fullu sjálfstætt, síðast landa innan Verndarsvæðis í Kyrrahafi í kjölfar Ályktun Öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 956.

Samkomulagið kveður á um frjáls samskipti ríkjanna með áherslu á stjórnarfar, efnahagslíf, öryggis- og varnarmál. Palaú er ekki með eigin her og Bandaríkjaher sér um varnir landsins. Samkvæmt samkomulaginu hefur Bandaríkjaher leyfi til dvalar á Palaú í 50 ár. Þar er lítil verkfræðingasveit á vegum Bandaríkjaflota og strandgæslan er á vegum Bandarísku strandgæslunnar.

Stjórnsýslueiningar

[breyta | breyta frumkóða]
Sextán fylki Palaú.

Palaú skiptist í sextán fylki (sveitarfélög til 1984):

Fylki Stærð (km2) Íbúar skv. áætlun 2012 Manntal 13. apríl 2015 Athugasemdir
Kayangel

Höfuðborg Kayangel

1,7 76 54 Eyjarnar sem mynda Kayangel-hringrifið.
Ngarchelong

Höfuðborg Mengellang

11,2 281 316 Norðan megin á Babeldaob.
Ngaraard

Höfuðborg Ulimang

34 453 413 Norðan megin á Babeldaob, sunnan við Ngarchelong.
Ngardmau

Höfuðborg Urdmang

34 195 185 Vestan megin á Babeldaob.
Ngaremlengui

Höfuðborg Imeong

68 310 350 Vestan megin á Babeldaob.
Ngatpang

Höfuðborg Ngatpang Village

33 257 282 Vestan megin á Babeldaob.
Ngiwal

Höfuðborg Ngercheluuk

17 226 282 Austan megin á Babeldaob.
Melekeok

Höfuðborg Melekeok

26 300 277 Austan megin á Babeldaob.
Ngchesar

Höfuðborg Ngchesar Hamlet

43 287 291 Austan megin á Babeldaob.
Aimeliik

Höfuðborg Mongami

44 281 334 Suðvestan megin á Babeldaob.
Airai

Höfuðborg Airai

59 2.537 2.455 Suðaustan megin á Babeldaob.
Koror

Höfuðborg Koror

60,52 11.670 11.444 Koror, Ngerekebesang og Malakal, auk Chelbacheb og Eil Malk í suðvestri.
Peleliu

Höfuðborg Kloulklubed

22,3 510 484 Nær yfir Peleliu og nokkrar smáeyjar norðan við hana, þar á meðal Ngercheu.
Angaur

Höfuðborg Ngaramasch

8,06 130 119 Angaur, 12 km sunnan við Peleliu.
Sonsorol

Höfuðborg Dongosaru

3,1 42 40 Nær yfir Sonsorol, Fanna, Pulo Anna og Merir.
Hatohobei

Höfuðborg Hatohobei

0.9 10 25 Nær yfir Tobi og Helenurif (óbyggt).
  Þessi landafræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.